محل جغرافیایی و آب و
هوای شهرستان خدابنده
شهرستان خدابنده با وسعتی معادل
۴۸۰۰کیلومتر مربع در جنوب استان زنجان، بین طول شرقی۴۸درجه و ۳۵ دقیقه، و
عرض شمالی۳۶ درجه و۷ دقیقه قرار دارد. از شمال به شهرستان زنجان وابهر
وبخش آوج و از جنوب به استان همدان و از غرب به استان کردستان و قسمتی هم
از غرب به زنجان محدود میباشد. شهرستان خدابنده از ۴ بخش مرکزی ، افشار ،
بزینه رود و سجاسرود و ۲۳۲روستا و ۳۳روستای خالی از سکنه تشکیل شده است.
آب و هوای شهرستان کوهستانی است و با توجه
به شرایط خاص کوهستانی می توان آب و هوای آن را اقلیم معتدل کوهستانی نیز
به حساب آورد.خصوصیات این آب و هوا٬ گرمای شدید دره ها در تابستان و
اعتدال آنها در زمستان و بر عکس سرمای شدید مرتفعات در زمستان و اعتدال
آن در تابستان است.
سرما معمولا در این منطقه از اواخر آبان و
اوایل آذر ماه شروع شده و اغلب تا پایان فروردین ماه ادامه می یابد.
مقدار بارندگی منطقه که اغلب در زمستان بصورت برف است معدل ۱۰ سال گذشته
حدود ۴۰۰میلیمتر بوده است.
رودخانه های مهم
شهرستان خدابنده
رودهای جاری در منطقه عمومآ به دو رود
بزرگ قزل اوزن در غرب وشمال غربی و خرارود (خررود)در شرق می پیوندد.
۱- در شرق و شمال بخش گرماب دو شاخه به
ترتیب آجی چای و شیرین چای جاری بوده که در شمال شرقی به هم متصل شده و
در شمال غرب به قزل اوزن می ریزد.
2- خرارود که ازروستای شیخلو و نعلبندان
سرچشمه گرفته و با دریافت آشاقی چای از آبی سفلی و قره محمد چای از
پسکوهان و دیگر آبهای جاری با جهت غربی و شرقی به جنوب شهرستان قزوین
منتهی می شود.
3- قانی چای ا زروستای مزید آباد سرچشمه
گرفته و با دریافت رودهای متفاوت درشهرسجاس به سجاسرود موسوم گشته و به
قزل اوزن در شمال غرب می پیوندد.
کوههای شهرستان خدابنده
1- ارتفاعات قشلاق گونای در روستای گرماب
دارای غار بزرگ و زیبای کتله خور.
2- ارتفاعات قیدار با ارتفاع 2812متر در
غرب شهرستان خدابنده.
3- آق تپه بین روستاهای حصار و بجقین .
4- قره تپه بین روستاهای حصارو لاچوان.
5- قزل برون در غرب شهرک سجاس .
6- ساری داش در روستای دهجلال (گردنه ی
دهجلال).
7-در گوجه ییلاق گردنه ی گوجه ییلاق واقع
در راه قیدار به بخش گرماب .
8- ملا یعقوب در روستای آبی سفلی .
دین و مذهب اهالی
اکثریت قریب به اتفاق یعنی %99 مردم مسلمان
و شیعه اثنی عشری می باشند.و%1ازاهالی این شهرستان که در روستاهای آن
زندگی می کنند منجمله عده ی قلیلی در روستای خوش و اکثریت روستاهای زرزر،
دولجین و آغاجری میباشند که ارادت خاصی به حضرت علی(ع) دارند ((علی الهی
))وعده ی دیگر سرطالبی یا سیره ی طالب به زندگی مشغول هستند و در پاره ای
از موارد دارای اعمال مذهبی مخصوص یه خودشان می باشند که کلآ به نامهای
افشار در منطقه شناخته می شوند و مسلمانها در اصطلاح این طایفه مقدم
نامیده می شوند.
سابقه و نام شهرستان
خدابنده از دیدگاه تاریخ
با توجه به این موضوع که در کتب و نقشه های
مختلف جغرافیایی نام شهرستان را به دو صورت جداگانه به نامهای قیدار
نبی(ع)و همچنین خدابنده معرفی می نماید،الزامآ دلایل
مذهبی و تاریخی خالی از ذکر نمی باشد:
الف:قیدار نبی (ع)
نام قیدار که بنا به روایات گوناگون قبر
حضرت قیدار نبی (ع)، از سلسله جلیله و اجداد حضرت رسول اکرم (ص) می باشد
،که قسمتی از نصب وی را چنین می شمارند:
....سلامان بن حمل بن قیدار بن اسماعیل بن
ابراهیم خلیل الله بن ناروخ ...که بیست و پنجمین جد پیامبر اسلام بوده و
پسر حضرت اسماعیل و پدر بزرگوار آن حضرت ابراهیم خلیل الله می باشد.
چنانکه اشاره گردید قبر حضرت قیدار (ع) که از اصلاب شامخ و ارحام مطهر
میباشد،بدست بلغارخاتون دختر ارغون شاه بقعه احداث و در تاریخ 1319 هجری
توسط شخصی بنام امیر افشار که جهانشاه خان لقب داشت گنبد و مقبره شریفش
را با بهترین وضع آن زمان تعمیر نمود.ودور تا دور مقبره حجرات فراوانی
قرار داد. و حوضه علمیه را آن زمان برای اجتماع طلاب و روحانیون تاسیس
نموده است ودر این حوضه اساتید علوم دینی و طلاب زیادی مشول به کار می
شدند. و همچنین مسجد جامع امروز که محل اجتماع و برگزاری نماز عبادی
سیاسی جمعه می باشد، بدست وی احداث گردیده است. وجود مقبره ی حضرت قیدار
نبی (ع) در رونق این شهر سهم بسزایی داشته و در ایام گوناگون زائران
گوناگونی را پذیرا است.
ب:خدابنده
رهگذران و مسافرانی که از تهران و زنجان
بسوی قیدار یا بالعکس حرکت می کنند در چهل و پنج کیلومتری قیدار در دشت
فراخ و گسترده ( کنگرلند) گنبد معظم و با شکوهی را می بینند که بر دهکده
مجاور و کوچک خود بنظر تحقیر می نگرد که سلطانیه نام دارد. این گنبد
بقایای آثار یکی از بلاد معظم اسلامی است که در آغاز قرن هشتم هجری بنیای
آن گذاشته شد،و در اندک زمانی یکی از مراکز سیاست و تجارتی مهم دنیا
گردید.
دشت کنگرلند که برای نخستین بار جلب نظر
ایلخانان مغول یعنی ارغون خان(690-683)را نمود و درصدد برآمد که شهری در
همین چمن بنا کند و آن را بعلت داشتن موقعیت خاص پایتخت قرار دهد به همین
منظور فرمان داد شهر جدیدی در همین محل بنیان نهند اما دیری نگذشت که عمر
ارغون خان به پایان رسید و پس از آن وقتی که غازان خان بن ارغون بر اریکه
ی سلطنت تکیه کرد ابتدا مصمم شد بنای نیمه تمام را به اتمام رساند اما به
عللی منصرف شد و چون بعد از غازان خان برادرش سلطان محمد اولجایتو به
ایلخانی مغول رسید و مذهب شیعه را قبول کرد(716-703) در صدد برآمد شهری
را که پدرش بنیاد نهاده بود و به علت مرگ وی نیمه تمام مانده بود، به
پایان برد. لذا در بهار سال 704 هجری روزی که تماو امراء دربارش حاصر
بودند دستور داد که شهری که دور باروی آن 3000 گام باشد بنا کنند و از
میان آن قلعه ای که 2000 گام دورش باشد از سنگ تراشیده بنا کنند. دیوار
قلعه طوری بود که بر روی آن چهار سوار می توانستند پهلوی هم راه بروند.
اصل قلعه به شکل مربع بوده است و طول هر ضلع آن 5000 گز بوده است و یک
دروازه و 16 برج داشت. این بنای تاریخی که گنبد آن بزرگترین گنبد اسلامی
است، یکی از شاهکارهای معماری سنتی ایران به شمارمی رود. اولجایتو بتدریج
وبراثرمصاحبت و تشویق علامه ی حلی و نقیب مشهد طوسی و سایر علماء تشیع در
قبول مذهب شیعه راسخ تر شد و تمام بزرگان را نیز به قبول مذهب شیعه مکلف
ساخت و بر اثر علاقه ی شدیدی که اولجایتو به تشیع داشت به ایشان لقب
خدابنده دادند.
سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) در 28 رمضان
716 هجری در 40 سالگی دارفانی را وداع گفت ودر گنبد خود درسلطانیه بخاک
سپرده شد.و بدین سان خدابنده نامی است که ازاولجایتو گرفته شده است.
فلاسفه،دانشمندان،علما،شعرا،و هنرمندان شهرستان خدابنده
الف - شهاب الدین سهروردی
شیخ شهاب الدین سهروردی متولد بین سالهای
54۹ هجری قمری درشهر سهرورد (قره قوش )خدابنده است و در۵۸۷ هجری قمری در
سن 36 یا ۳۸ سالگی در گذشت.
ب - شیخ شهاب الدین سهروردی
شیخ شهاب الدین سهروردی ملقب به ابوحفض
عمربن محمد در سال539 در سهرورد دیده به جهان گشود، ودر سال632در بغداد
وفات یافت. عارف بزرگ اواخر قرن ششم و نیمه ی اول قرن هفتم است، او مردی
زاهد و متقی بود. سعدی در زمان شیخ شهاب الدین می زیست و ارادت خاصی نسبت
به ایشان داشت.
ج - شیخ ابوالغنائم رکن الدین سجاسی
یکی از مشاهیر صوفیه قرن هفتم هجری است و
عده ای از اکابر و مشایخ آن زمان مانند: شیخ اوحدالدین و شمس تبریزی
معروف و شیخ شهاب الدین اهری و شیخ اصیل الدین محمد شیرازی از مریدان و
تربیت یافتگان او بودند.
د - شیخ احمد سهروردی
شیخ احمد سهروردی معروف به شیخ زاده که در
سال 720 هجری قمری وفات یافت، وی عالمی گرانمایه و خوشنویسی بلند پایه
بود که در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم نظیر نداشت.
ه - شمس الدین سهروردی خطاط
مرحوم شمس الدین سهروردی یکی از ستاره های
درخشان هنر خط و نقاشی ایران در قرن هفتم در شهر تاریخی و هنر پرور
سهرورد خدابنده دیده به جهان گشود .
و - عباس خان افشار
عباس خان افشار (پریشان ) فرزند محمد حسین
خان افشار متولد 1282 قمری . شاعر بوده و در قریه ی بهمن متولد سده، و در
اواخر عمرش در قریه ی عینجیک از توابع خدابنده سکونت داشته است، و در 45
سالگی در هیجدهم ذیقعدة الحرام سال 1317هجری قمری به رحمت ایزدی پیوسته
است.
م - محمد حسین خان افشار
محمد حسین خان افشار (مجرم ) فرزند مرحوم
محمد باقر خان بوده و در قریه ی بهمن در ملک شخصی خود ساکن بوده است،او
شعر می گفته و اشعارش بیشتر به اشعار عبید زاکانی شبیه است،او در سال
1304هجری قمری وفات یافته است.
ی - میرزا خلیل مصائبی
مرحوم میرزا خلیل مصائبی فرزند مرحوم
عبدالله بن حسین در سال 1262 ش در قریه ی نهروان سجاسرود خدابنده متولد
شده است،و شاعر بوده است. و وفات وی به سال 1325 هجری شمسی در سن 63
سالگی بوده است.
|
بازگشت به
صفحه اصلی